Een zachte landing voor kleuters: Doorgaande lijn, Kinderopvangtotaal
Het magazine Kinderopvangtotaal.nl sprak lector Cathy van Tuijl en onderzoeker Carlinda Boerdijk naar aanleiding van het LEJK/LEPOVO-symposium op 14 november 2024 over de doorgaande lijn.
Carlinda Boerdijk en Cathy van Tuijl
Het magazine Kinderopvangtotaal.nl sprak lector Cathy van Tuijl en onderzoeker Carlinda Boerdijk naar aanleiding van het LEJK/LEPOVO-symposium op 14 november 2024:
Hoe zorg je ervoor dat peuters zo soepel mogelijk overgaan naar de basisschool? Dat was een van de onderwerpen op het symposium Overgangen: kwetsbaar of kansrijk? Deelnemers vertelden over hun ervaringen en leerden meer over de doorgaande leerlijn en het theoretisch kader hierachter.
In het artikel wordt ook gelinkt naar het onderzoek dat het LEJK samen met het Expertisecentrum Kinderopvang uitvoerde over de doorgaande lijn.
De doorgaande lijn van peuter naar kleuter
Cathy van Tuijl schreef het artikel De doorgaande lijn van peuter naar kleuter in Kiddo 1-2025.
Cathy van Tuijl schreef mee aan Kiddo in het artikel ‘De doorgaande lijn van peuter naar kleuter.’ Kinderen zijn gebaat bij continuïteit van hun ervaringen in verschillende contexten. Dat geldt ook voor peuters die vanuit de kinderopvang uiteindelijk naar de basisschool gaan. Wat is er nodig om die continuïteit te bevorderen?
Elk jaar beginnen ongeveer 150.000 kinderen op de basisschool. Het merendeel heeft daarvoor een vorm van opvang doorlopen. Voor veel kinderen (en hun ouders) is de eerste schooldag best spannend. Een nieuwe groep, een nieuwe leerkracht, soms een andere locatie en een veel grotere groep dan in de kinderopvang. Andere regels en routines, een totaal ander dagritme. Gelukkig wennen de meeste kinderen binnen enkele weken aan die nieuwe omgeving, maar voor 15-20% van de kinderen is die overstap lastiger. Wat kunnen kinderopvangorganisaties en basisscholen doen om deze overgang te vergemakkelijken? We staan stil bij drie niveaus om een doorgaande lijn van kinderopvang naar basisschool te bevorderen.
Belang en betekenis doorgaande lijn
Vooraf is het goed om het wezenlijke belang in te zien van een goede overgang van kinderopvang naar basisschool. Een goed begin op de basisschool draagt onder andere bij aan een positief gevoel van eigenwaarde en positieve gevoelens over school, zowel bij de kinderen als hun ouders. Op de langere termijn is dit gunstig voor de sociale relaties en het leren van kinderen. Het is voor de verdere schoolloopbaan van kinderen dus belangrijk dat die overgang soepel verloopt.
De term doorgaande lijn omvat wel wat meer dan alleen het moment van de overgang. De doorgaande lijn verwijst naar een vloeiende overgang van de peuter- naar de kleutergroep met een aanpak die met het kind mee-evolueert, hetgeen vereist dat pedagogisch medewerkers en leerkrachten tenminste op de hoogte zijn van elkaars aanpak. Met de komst van Integrale Kindcentra (IKC’s) zijn al belangrijke stappen gezet. Zeker voor locaties waar kinderopvang en basisschool zijn samengebracht is het makkelijker elkaar te vinden, kennis te nemen van elkaars werkwijze en informatie uit te wisselen. Een gezamenlijke locatie is evenwel geen garantie dat er wordt samengewerkt. In feite vraagt samenwerking gericht op een soepele overgang om stappen op drie niveaus (Van Druten & Van Langen 2021):
• formele afspraken op het niveau van directies, eventueel ook met de gemeente
• elkaar ontmoeten en kennen (relationeel niveau)
• inhoudelijke afstemming
Dit artikel is te vinden in Kiddo 1-2025, te koop voor €3,95.
Promotie UvA - Kinderopvang als springplank: band met pedagogisch medewerker cruciaal voor ontwikkeling
Rosanne Sluiter promoveerde vrijdag 21 februari 2025 op het proefschrift: Unraveling Forces at Play. Investigating the Influence of Dutch Early Childhood Education and Care on Children’s Social-Emotional Development. Promotor is prof. dr. R.G. Fukkink. Copromotor is prof. dr. M. Fekkes.
De sociaal-emotionele ontwikkeling van jonge kinderen wordt beïnvloed door de kwaliteit van de kinderopvang. Vooral de relatie tussen pedagogisch medewerker en kind speelt hierbij een belangrijke rol, zowel in kinderdagverblijven als bij gastouders. Kinderen met een positieve een-op-eenrelatie met de pedagogisch medewerker blijken over het algemeen minder moeite te hebben met de overgang naar de basisschool. Dit komt naar voren uit promotieonderzoek van Rosanne Sluiter. Ze verdedigde haar proefschrift op vrijdag 21 februari 2025 aan de Universiteit van Amsterdam.
Stressvolle overgang
‘De overgang van de kinderopvang naar de basisschool kan voor kinderen erg stressvol zijn. Kinderen zouden zo goed als mogelijk begeleid moeten worden. Hoe moeizamer deze overgangsperiode, des te nadeliger dit is voor de sociaal-emotionele ontwikkeling op de basisschool. De een-op-eenrelatie tussen kind en pedagogisch medewerker lijkt hier een positieve invloed op te hebben', aldus Sluiter. In haar onderzoek volgde ze meer dan 200 kinderen over verschillende jaren; er waren meetmomenten op twee-, drie-, en vierjarige leeftijd van de kinderen.
Meer steun, hogere kwaliteit
De kwaliteit van de een-op-eenrelatie blijkt sterkere samenhang te hebben met de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen dan de globale pedagogische kwaliteit of de fysieke omgeving van de kinderopvang. Sluiter: ‘De kwaliteit van die een-op-eenrelatie komt tot uitdrukking in termen van conflict, nabijheid en afhankelijkheid. Hoe hoger de nabijheid en hoe lager de afhankelijkheid en conflict is, hoe positiever en kwalitatief hoogwaardiger de relatie is. En hoe hoger de kwaliteit hoe groter de invloed ervan is op het welbevinden van kinderen en hun sociale vaardigheden.’
Opvallend is dat de invloed van de een-op-eenrelatie sterker blijkt te zijn bij de gastouderopvang dan in kinderdagverblijven. Dit komt waarschijnlijk omdat het kind bij gastouders vaak in kleinere groepen zit dan bij kinderdagverblijven, waardoor de pedagogisch medewerker wellicht meer persoonlijke aandacht heeft voor elk kind.
Gastouder vs. kinderdagverblijf
Volgens Sluiter vertonen kinderen uit het onderzoek die naar een gastouder gaan, over het algemeen betere sociaal-emotionele vaardigheden dan kinderen in kinderdagverblijven als zij 2 jaar oud zijn, maar een jaar later is deze voorsprong bijna verdwenen en zodra de kinderen op de basisschool zitten blijken juiste de kinderen van de reguliere kinderopvang sociaal vaardiger. ‘Bij een kinderdagverblijf is het vaak al wat ‘schoolser’ de kinderen zijn daardoor gewend om in een groep te bewegen met meer kinderen’, legt Sluiter uit. ‘En de sociale vaardigheden die daarbij komen kijken, helpen bij de overgang naar de basisschool.’
Minder moeite met overgang
Uit het onderzoek komt naar voren dat kinderen met een positieve een-op-eenrelatie met de pedagogisch medewerker over het algemeen minder moeite hadden met de overgang naar de basisschool. Dit werd bevestigd door de ervaringen van ouders en leerkrachten, die meldden dat hun kinderen beter in staat waren zich aan te passen aan een nieuwe omgeving en zich sociaal competenter gedroegen.
Bovendien bleek de persoonlijkheid van kinderen een belangrijke rol te spelen in de manier waarop zij de overgang naar de basisschool ervaarden. Sluiter: ‘Als een kind bijvoorbeeld extravert is kan dat heel behulpzaam zijn bij de overgang naar de basisschool.’
Beleid en praktijk
‘Beleid en praktijk moeten de nadruk leggen op het belang van een hechte, sensitieve, liefdevolle een-op-eenrelatie tussen pedagogisch medewerkers en kinderen’, vertelt Sluiter tot slot. ‘Bijvoorbeeld door de medewerkers hier specifiek in te coachen en te zorgen voor stabiliteit op de groep door zo min mogelijk personeelswisselingen. Bij het vormgeven van de toekomst van de kinderopvang is het cruciaal dat deze 1-op-1 relatie centraal staat.